مشکل بسیاری از بیماران دچار کمردرد ، پا درد یا ضعف عضلات پایین تنه فتق دیسک است. لایه‌ی محافظ بین مهره‌های ستون فقرات در صورت متورم شدن دیسک از جایگاه اصلی خود به بیرون رانده می‌شود و بیرون می‌زند. اگر عصب‌های نخاعی نزدیک لبه‌ی دیسک‌های بین مهره‌ای نبود، فتق دیسک به خودی خود مشکل‌ساز نبود.
درمان فتق دیسک کمر به علائم خاص هر بیمار، مدت زمان بروز علائم و پیش‌آگهی عارضه بستگی دارد. اگرچه اکثر بیماران ابتدا تحت درمان‌های ساده قرار می‌گیرند، اما انجام جراحی ستون فقرات در بعضی شرایط ضروری است. بنابراین برای برخورداری از بهترین روش درمان باید به متخصص مجرب مراجعه نمود تا معاینه و ارزیابی دقیقی انجام شود.
فتق دیسک چیست؟
فتق دیسک که با اصطلاحات دیسک متورم، دررفتگی دیسک یا پارگی دیسک نیز از آن یاد می‌شود، عارضه‌ای است که در اثر آن بخشی از قسمت میانی دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) از قسمت محیطی (آنولوس پولپوزوس) بیرون می‌زند و از راه پارگی آنولوس وارد کانال نخاعی می‌شود. دیسک متورم معمولاً در مراحل اولیه ساییدگی و فرسایش است. مجرای نخاعی فضای محدودی است که به اندازه کافی برای عصب نخاعی و بخش متورم دیسک جا ندارد. در این شرایط دیسک به عصب‌های نخاعی فشار می‌آورد و بیمار دچار دردی می‌شود که غالباً شدید و توان‌فرسا است.
احتمال پارگی دیسک در هر بخشی از ستون فقرات وجود دارد. فتق دیسک در مهره‌های کمری شیوع بالاتری دارد، اما در مهره‌های گردنی نیز مشاهده می‌شود. بیمار در ناحیه فتق دیسک متحمل درد می‌شود.
علت‌ها
زمانی که دیسک متورم پاره شود و بیرون بزند، عصب‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند. بعضی موارد فتق دیسک ناگهانی و نتیجه حوادثی مانند زمین خوردن یا تصادف است، بقیه موارد به تدریج و در اثر تحمیل فشار مداوم به ستون فقرات ایجاد می‌شود.
آسیب‌دیدگی یا وارد شدن ناگهانی و یک دفعه‌ای فشار بیش از حد باعث فتق دیسک می‌شود. در هرحال محتویات دیسک به موازات بالا رفتن سن به طور طبیعی ساییده می‌شود و رباط ثابت نگهدارنده دیسک نیز به مرور ضعیف می‌شود. با پیشرفت کردن شدت ساییدگی، فشار جزیی یا حرکت‌های چرخشی منجر به پارگی دیسک می‌شود. برخی افراد بیشتر مستعد مشکلات دیسک هستند و در نتیجه در چند نقطه از ستون فقرات دچار فتق دیسک می‌شوند. براساس پژوهش‌های انجام شده استعداد فتق دیسک ارثی است و گاهی در چند عضو یک خانواده مشاهده می‌شود.
علائم دیسک کمر
در ادامه علایم متداول فتق دیسک را توضیح می‌دهیم.
درد مانند برق گرفتگی
فشار روی عصب‌ها حسی غیرطبیعی را ایجاد می‌کند که به برق گرفتگی شباهت دارد. چنانچه عصب‌های مربوط به مهره‌های گردنی تحت فشار قرار گیرد، شوک بازوها را درگیر می‌کند، اما اگر عصب‌های ناحیه کمر (مهره‌های کمری) فشرده شود، شوک از پاها رو به پایین می‌رود.
گزگز و بی‌حسی
بیماران غالباً حسی غیرعادی مانند گزگز، بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن دارند. بیمار معمولاً این علائم را در همان ناحیه برق گرفتگی دردناک تجربه می‌کند.
ضعف عضلانی
به دلیل تحریک اعصاب تبادل سیگنال‌های مغزی مختل می‌شود. این اختلال به ضعف عضلانی می‌انجامد. تحریک عصبی را می‌توان با بررسی واکنش‌ها تشخیص داد.
مشکلات مثانه یا روده
مشکلات مثانه یا روده از آن رو اهمیت دارند، که می‌توانند نشان دهنده ابتلا به سندرم کودا اکوینا (سندرم دم اسبی) یکی از عارضه‌های نشأت گرفته از فتق دیسک باشند. این سندرم یک فوریت پزشکی است، به همین دلیل در صورت وجود مشکل هنگام ادرار کردن باید به سرعت به پزشک مراجعه کرد. تمام این علائم پی‌آمد تحریک عصبی ناشی از فتق دیسک است. زمانی که دیسک متورم می‌شود و به عصب‌ها فشار می‌آورد، گذرگاه‌هایی که پیام‌ها را از مغز به اعضاء بدن و از اعضاء بدن به مغز می‌برد، دچار مشکل می‌شود و در نهایت علائم دیسک بروز می‌یابد.
تشخیص
متخصص مغز و اعصاب با توجه به سابقه پزشکی بیمار، علائم و نتایج معاینه بالینی و آزمایش‌ها فتق دیسک را تشخیص می‌دهد. متخصص مغز و اعصاب برای تشخیص از آزمایش‌های زیر استفاده می‌کند:
رادیولوژی
رادیولوژی از ستون فقرات به منظور بررسی وجود علل احتمالی درد مانند تومور، عفونت، شکستگی و … انجام می‌شود.
سی تی اسکن
سی تی اسکن (مقطع نگاری رایانه‌ای) شکل و بزرگی کانال نخاعی، محتویات آن و ساختاهاری اطرافش را نشان می‌دهد.
ام آر آی
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) آزمایشی تشخیصی است که با استفاده از آهن‌رباهای قوی و تکنولوژی رایانه‌ای تصاویر سه بعدی را از ساختارهای بدن به دست می‌دهد که طناب نخاعی، ریشه‌های عصبی و ناحیه‌های پیرامونی در آنها دیده می‌شود و متخصص با توجه به آنها می‌تواند ساییدگی، بزرگ و متورم شدن یا وجود تومور را تشخیص دهد.
میلوگرافی
رادیولوژی از کانال نخاعی پس از تزریق ماده حاجب (رنگی) در فضای اطراف محتوی مایع مغزی ـ نخاعی انجام می‌شود. فشاری که در اثر فتق دیسک، زائده استخوانی یا تومور روی نخاع یا عصب‌ها وارد می‌شود در تصاویر میلوگرافی مشاهده می‌شود.
الکترومیوگرافی ( نوار عصب و عضله ) و آزمایش‌های هدایت عصبی (EMG/NCS)
تکانه‌های الکتریکی در امتداد ریشه‌های عصبی، اعصاب محیطی و بافت عضلانی در این آزمایش‌ها اندازه‌گیری می‌شود. آسیب عصبی مداوم، در حال التیام بودن عصب‌ها پس از آسیب‌دیدگی یا تحت فشار بودن عصب‌ها در نوار عصب و عضله مشخص می‌شود.
درمان دیسک کمر
خوشبختانه اکثر موارد فتق دیسک نیاز به جراحی ندارد. با این حال جراحی به درصد پایینی از بیماران توصیه می‌شود که دچار فتق و ساییدگی دیسک هستند، از علائم طاقت‌فرسا و کمردرد شدید و آزاردهنده رنج می‌برند و زندگی‌شان مختل شده است.
استراحت
درمان اولیه فتق دیسک معمولاً محافظه‌کارانه و غیرجراحی است. پزشک استراحت مطلق را تجویز می‌کند یا از بیمار می‌خواهد به مدت چند روز تا چند هفته فعالیت‌های خود را محدود به فعالیت‌های سبکی کند که باعث بروز درد نمی‌شود. به این ترتیب التهاب اعصاب نخاعی کاهش می‌یابد. البته استراحت مطلق طولانی مدت به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
دارو
فتق دیسک توام با درد خفیف تا متوسط غالباً با مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب درمان می‌شود. متخصص استروئید را با سوزن نخاعی و با توجه به تصاویر رادیولوژی در فضای اپیدورال تزریق می‌کند تا دارو مستقیماً به سطح دقیق فتق دیسک تحویل داده شود.
طب فیزیکی
طب فیزیکی نیز در درمان پاره شدن دیسک کمر کاربرد دارد. متخصص طب فیزیکی پس از ارزیابی دقیق وضعیت و بررسی تشخیص متخصص مغز و اعصاب بهترین روش درمان را به بیمار دچار فتق دیسک توصیه می‌کند. متخصصین طب فیزیکی از روش‌هایی مانند تراکشن (کشش) لگن، ماساژ ملایم، درمان با کمپرس گرم و سرد، اولتراسوند، تحریک الکتریکی عضلات و تمرین‌های کششی برای درمان فتق دیسک بهره می‌گیرند. مصرف مسکن و شل کننده‌های عضلانی در کنار طب فیزیکی سودمند است.
جراحی
جراحی ستون فقرات در شرایط زیر توصیه می‌شود:
درد کمر و پا فعالیت معمول بیمار را محدود کرده باشد یا کیفیت زندگی وی را مختل ساخته باشد.
بیمار از نقص‌های پیشرونده عصبی ـ عضلانی مانند ضعف و یا بی‌حسی پاها رنج ببرد.
بیمار کنترل مثانه و روده را از دست داده باشد.
بیمار نتواند به راحتی بایستد یا راه برود.
طب فیزیکی و دارو درمانی موثر نبوده باشد.
بیمار از سلامت عمومی مناسبی برخوردار باشد.
متخصص مغز و اعصاب طبق روال هر عمل جراحی سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و نکات متعدد دیگر را مد نظر قرار می‌دهد. عمل‌های جراحی زیر (از غیرتهاجمی تا تهاجمی) برای درمان فتق دیسک انجام می‌شود:
جراحی دیسک مصنوعی: دیسک بیمار یا متورم و پاره شده‌ی کمر با دیسک مصنوعی تعویض می‌شود.
دیسککتومی: تمام دیسک بین مهره‌ای یا بخشی از آن برداشته می‌شود.
لامینکتومی: بخش اعظم قوس استخوان یا تیغه (لامینا) مهره برداشته می‌شود.
لامینوتومی: شکافی در تیغه مهره ایجاد می‌شود تا فشار روی ریشه‌های عصبی کاهش یابد.
فیوژن (خشک کردن) ستون مهره‌ها: در ستون فقرات از پیوند استخوان استفاده می‌شود تا دو یا چند مهره به هم جوش بخورد و یکی بشود. در این عمل از وسایلی مانند اسکرو (پیچ) و میله برای حمایت بیشتر از ستون فقرات استفاده می‌شود.
پس از جراحی
پزشک دستورات مربوط به مراقبت‌های پس از جراحی پارگی دیسک کمر را به بیمار اطلاع می‌دهد و معمولاً داروی مسکن تجویز می‌کند. متخصص زمان مناسب ازسرگیری فعالیت‌های روزمره مانند بازگشت به محل کار، رانندگی و ورزش کردن را تعیین می‌کند. برخی بیماران پس از جراحی از درمان توان‌بخشی یا طب فیزیکی تحت نظر متخصص نیز بهره می‌گیرند. احساس ناراحتی بیمار هنگام شروع مجدد فعالیت‌ها طبیعی است، اما درد علامتی است که به بیمار هشدار می‌دهد تا روند بازگشت را آهسته‌تر کند و به خود فشار نیاورد.
بیمار پس از پشت سر گذاشتن دوران نقاهت و تایید پزشک می‌تواند ورزش‌های با شدت متوسط را شروع کند. با رعایت توصیه‌های زیر می‌توانید از کمر درد و فتق دیسک پیشگیری کنید.
حرکت‌های کرانچ و دیگر تمرین‌های تقویت کننده عضله‌های مرکزی و شکم را انجام دهید تا ستون فقرات را پایدارتر کنید. شنا، دوچرخه ثابت و پیاده‌روی سریع ورزش‌های ایروبیک مناسبی هستند که معمولاً فشار زیادی به کمر وارد نمی‌کنند.
برای بلند کردن اشیاء و انجام حرکت‌های مختلف از تکنیک‌های مناسب استفاده کنید؛ برای مثال هنگام بلند کردن اشیاء سنگین به جای آن که خم شوید و شیء را بلند کنید، سرپا بنشینید. برای بلند کردن اشیاء بسیار سنگین یا بددست کمک بگیرید.
حالت اندامی مناسب را هنگام نشستن یا ایستادن حفظ کنید.
اگر سیگاری هستید، سیگار را ترک کنید. دخانیات یکی از عامل‌های خطر آرتریواسکلروز (سخت شدن شریان‌ها و تصلب شرایین) است که باعث کمر درد و اختلال‌های فرسایشی دیسک می‌شود.
حتی‌الامکان در موقعیت‌های تنش‌زا قرار نگیرید تا به عضله‌ها فشار وارد شود.
وزن خود را در حد سالم نگه دارید. اضافه وزن، به ویژه در اطراف بخش میانی بدن، فشار بیش از حدی را به کمر تحمیل می‌کند.
